Lisenziya Tələb Edən Biznes Fəaliyyəti və Biznesdə Risk İdarəetmə Sistemi - FChain

Biznes fəaliyyətində lisenziya və risklər bir-biri ilə sıx bağlıdır. Lisenziya sahibkarın müəyyən fəaliyyətlə məşğul olmaq hüququnu təsdiqləyir, risklər isə lisenziyanın alınması, istifadə edilməsi və ona dair tələblərə riayət edilməsi prosesindən irəli gəlir. Əsas risklərə lisenziyasız fəaliyyətin hüquqi və maliyyə məsuliyyəti, biznesin itirilməsi, həmçinin əməliyyat və reputasiya problemləri daxildir.
Azərbaycan biznesində bəzi fəaliyyət sahələri xüsusi icazə (lisenziya) olmadan başlana bilməz. Lisenziya dövlətin təsdiqi kimi qəbul edilir ki, şirkət və ya sahibkar müəyyən fəaliyyətlə məşğul ola bilər, çünki bu fəaliyyət yüksək risk, insan təhlükəsizliyi, maliyyə əməliyyatları və dövlət nəzarəti ilə əlaqəlidir.

1. Lisenziya nə vaxt tələb olunur və bu nə deməkdir
Bəzi fəaliyyət növləri yalnız xüsusi icazə ilə həyata keçirilə bilər. Bu fəaliyyətlərin siyahısı və lisenziya verilmə qaydası dövlət tərəfindən müəyyən olunur.

Bu o deməkdir ki, sahibkarın hüququ yoxdur:
• Lisenziya olmadan fəaliyyətə başlamaq;
• Lisenziya müddəti bitdikdən sonra fəaliyyəti davam etdirmək;
• Başqasının lisenziyasından və ya onun surətindən istifadə etmək.

Əgər biznes lisenziyasız fəaliyyətə başlayarsa, sahibkar aşağıdakı risklərlə üzləşə bilər:
• Cərimələr;
• Fəaliyyətin dayandırılması;
• Hüquqi proseslər;
• Biznesin tam dayandırılması.

Sahibkar üçün praktiki tövsiyə:
Biznesə başlamazdan əvvəl yoxlamaq lazımdır: fəaliyyət lisenziyalaşdırılan sahələr siyahısına daxildirmi.

2. Xarici şirkətlər üçün lisenziyalar
Xarici şirkət öz ölkəsində lisenziya alıbsa, bu, onun avtomatik olaraq Azərbaycanda fəaliyyət göstərməsinə icazə vermir. Belə lisenziyaların tanınması dövlətlərarası müqavilələrə əsaslanır.
Müqavilə yoxdursa, xarici şirkət ya:
• yerli lisenziya almalı,
• ya da artıq lisenziyası olan Azərbaycan rezidenti ilə əməkdaşlıq etməlidir.
Bu, beynəlxalq podratçılar, tikinti, IT, mühəndislik və iri layihələr üçün vacibdir.

3. Lisenziya alınma müddəti və sənədlərin baxılması
Dövlət orqanı sahibkarın ərizəsini 15 gün ərzində nəzərdən keçirir.
Sənədlərdə səhvlər varsa, sahibkara onları düzəltmək imkanı verilir. Düzəlişdən sonra sənədlərə baxış əlavə 5 gün davam edir.
Lisenziya yalnız qanunla müəyyən edilmiş hallarda rədd edilə bilər:
• Vacib sənədlərin təqdim olunmaması;
• Sənədlərdə yanlış məlumat;
• Sahibkarın iş şəraitinin olmaması;
• Lazımi ixtisasın olmaması;
• Qanunla nəzərdə tutulmuş digər hallar.
Rədd cavabı verildikdə, sahibkara yazılı izahat təqdim olunmalıdır.

4. Hüquqi müdafiə: sahibkarın hüquqları pozulubsa
Əgər sahibkar lisenziya rəddini və ya gecikməni qanunsuz hesab edirsə, məhkəməyə müraciət edə bilər. Məhkəmə:
• Rəddi qanunsuz hesab edə,
• Orqanı lisenziya verməyə məcbur edə,
• Cavabdeh vəzifəli şəxsləri məsuliyyətə cəlb edə bilər.
Lisenziya verən orqan 3 gün ərzində məhkəmə qərarına əməl etməlidir. Bu mexanizm sahibkarları vəzifəli şəxslərin qanunsuz hərəkətlərindən qoruyur.

1. Biznesdə risk sistemi
Dövlət risk-əsaslı nəzarət sistemi vasitəsilə müəyyən edir:
• Kim daha tez-tez yoxlanmalıdır,
• Kim daha az,
• Kimə minimal nəzarət kifayətdir.
Sistem üç risk qrupu yaradır:
1. Yüksək
2. Orta
3. Aşağı

2. Sahibkarların risk qruplarına bölünməsi
Sahibkarlar bir sıra meyarlara əsasən qiymətləndirilir və biznes müvafiq risk qrupuna daxil edilir.

Əsas meyarlar:
1. Biznesin həcmi – fəaliyyətin miqdarı nə qədər böyükdürsə, potensial risklər də bir o qədər yüksəkdir.
2. Sektorda təcrübə (industry experience).
3. Məhsul və xidmətlərin xüsusiyyətləri – məsələn, qida, tikinti, səhiyyə.
4. Fəaliyyətdə pozuntular və nəticələrin statistikası.
5. Keçmiş yoxlamaların nəticələri.
6. Hesabatların keyfiyyəti – səhvlər, ziddiyyətlər, gecikmələr.
Əgər biznes eyni anda bir neçə qrupa düşürsə, yüksək risk qrupuna daxil edilir.

3. Məhdudiyyətlər: dövlət bütün biznesləri “yüksək riskli” hesab edə bilməz
Qanun sahibkarları artıq nəzarətdən qoruyur:
• Yüksək risk qrupu – maksimum 10%
• Orta risk qrupu – maksimum 30%
• Qalan bizneslər – aşağı risk
Əgər nəzarət orqanı risk meyarlarını təsdiqləməyibsə, planlı yoxlamalar keçirə bilməz. Bu, sahibkarlar üçün vacib qoruyucu mexanizmdir.

4. Risk idarəetmə sistemi: necə işləyir
Sistem bir neçə mərhələdən ibarətdir:
1. Risklərin müəyyən edilməsi: insanlar, biznes və dövlət üçün potensial zərərlər.
2. Risklərin təhlili: problemlərin yaranma ehtimalını artıran faktorların öyrənilməsi.
3. Risklərin qiymətləndirilməsi: risk səviyyəsinin müəyyən edilməsi (fəaliyyət həcmi, sektor, nəticələr, statistika).

4. Biznesin risk səviyyəsinə görə təsnifatı:
• Nəzarət prioritetləri
• Yoxlamaların tezliyi
• Nəzarət tədbirləri

5. Risklərin idarə edilməsi. Dövlət orqanları sahibkarın risk qrupuna uyğun tədbirlər görür.

6. Tədbirlərin həyata keçirilməsi. Yoxlamalar, tövsiyələr, məhdudiyyətlər və dəstək tədbirləri.

Sahibkar üçün praktiki tövsiyələr
• Biznes bilməlidir ki, bu fəaliyyət üçün lisenziya tələb olunurmu.
• Əgər tələb olunursa – vaxtında və düzgün alın.
• Sənəd səhvləri – cərimələrin ən çox səbəbidir.
• Yüksək risk qrupu bizneslər daha tez-tez yoxlanılır.
• Şəffaf hesabat, pozuntu olmaması və tələblərə vaxtında reaksiya riskləri azaldır.
• Sahibkar həmişə müdafiə hüququna malikdir, o cümlədən məhkəmə yolu ilə.